Samarytanie z Markowej
„Kto ratuje jedno życie ratuje cały świat.” Ta piękna myśl zaczerpnięta z Talmudu i stanowiąca motto słynnego medalu Sprawiedliwi wśród Narodów Świata, jest także tytułem wystawy przygotowanej w naszym liceum. Wystawa wprowadziła nas w nastrój uroczystości, która odbyła się w niedzielę 10 września w Markowej niedaleko Łańcuta na Podkarpaciu. To tam mieszkała rodzina Ulmów – Józef, Wiktoria, ich sześcioro dzieci i to najmłodsze, jeszcze nie narodzone. W ich niewielkim domu w 1942 r. zaczęło ukrywać się ośmioro Żydów.
Józef Ulma pochodził z rodziny chłopskiej ale był wyjątkowo kreatywnym człowiekiem. Wraz z żoną Wiktorią, założył nowoczesne gospodarstwo rolne, hodował pszczoły i jedwabniki, prowadził szkółkę drzewek owocowych. Oboje z żoną chodzili na spotkania kółka teatralnego. W ich domu była biblioteczka. Jako nowoczesny gospodarz Józef prenumerował gazetę „Wiedza i życie”, skonstruował przydomową elektrownię wiatrową i oświetlał dom elektrycznością. Jego najbardziej znanym hobby okazała się pasja fotograficzna. To właśnie dzięki temu mamy bogate źródło wiedzy o tamtych czasach.
Wiktoria miała również wiele zainteresowań, uczęszczała na kursy Uniwersytetu Ludowego. Przede wszystkim była jednak matką siódemki dzieci: Stanisławy, Barbary, Władysława, Franciszka, Antoniego, Marii i jeszcze nienarodzonego, o nieznanym imieniu. Ulmowie byli ludźmi świadomymi ryzyka jakie podjęli udzielając schronienia Żydom, którzy zapukali do ich domu. Jako ludzie głęboko wierzący nie wyobrażali sobie jednak pozostawienia innych bez pomocy. Przez prawie półtora roku przechowywali w swojej chacie (około 60 m2) osiem osób. Józef Ulma udzielił również pomocy w zbudowaniu schronienia i dostarczał potrzebną żywność jednej z rodzin ukrywających się w pobliskich lasach.
Główna tragedia rozegrała się przed świtem 24 marca 1944 r. kiedy przed dom Ulmów zajechało pięciu niemieckich żandarmów wraz z granatową policją z Łańcuta. Jeszcze w domu zabili troje Żydów a następnie wyprowadzili na zewnątrz pozostałych i całą rodzinę Ulmów. Najpierw zastrzelili dorosłych, następnie dowódca zdecydował, że należy też zastrzelić wszystkie dzieci. W egzekucji zginęło łącznie 17 osób. Zostali pochowani w dwóch dołach, do wykopania których Niemcy zmusili mieszkańców wsi.
Dnia 13 września 1995 r. Instytut Yad Vashem w Jerozolimie uhonorował pośmiertnie Józefa i Wiktorię Ulmów tytułem „Sprawiedliwych wśród Narodów Świata”. W 2003 r. rozpoczął się ich proces beatyfikacyjny a 24 marca 2004 r. w Markowej odsłonięto pomnik upamiętniający śmierć ich i ratowanych przez nich rodzin. W 2016 r. otwarto muzeum ich imienia, które poświęcone jest wszystkim Polakom ratującym Żydów w czasie Zagłady.
Od 2018 r. dzień tragicznych wydarzeń w Markowej – 24 marca – decyzją Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, obchodzony jest jako Narodowy Dzień Pamięci Polaków ratujących Żydów pod okupacją niemiecką.
Wystawa została wykonana przez nauczycielkę historii Ewę Gałązkę przy pomocy uczniów z klasy II a. Wykorzystano na niej fragmenty psalmów oraz plakaty przygotowane przez Instytut Pamięci Narodowej.
